De aanpak van eenzaamheid staat in veel gemeenten hoog op de politieke agenda. Vaak ligt de focus bij ouderen en wordt de oplossing gezocht in zaken als gratis openbaar vervoer, ontmoeting en deelname aan activiteiten. Eenzaamheid is echter een complex probleem dat iedereen kan overkomen, jong en oud, mensen met en zonder een beperking, alleenstaande ouders en mensen die hun partner verloren hebben. En en er is helaas geen quick fix voorhanden. Eigenlijk weten we nog helemaal niet veel over dit grote maatschappelijke probleem. Niet over de oorzaken en ook niet over de oplossingen.

Verbondenheid en veerkracht
Hoe begin je dan aan zo’n opdracht als ambtelijke organisatie? In de gemeente waarvoor ik werk zijn we de straat op gegaan en bij diverse organisaties op bezoek geweest om met mensen te praten over verbondenheid: verbondenheid met je familie en vrienden, met de buurt, de stad, met collega’s en klasgenoten. Weinig mensen praten over hun eigen eenzaamheid. Bijna iedereen laat zich er in algemene bewoordingen over uit. Eenzaamheid is een taboe en is een woord dat mensen niet op zichzelf betrekken. Vandaar onze keuze om voor de woorden verbondenheid en veerkracht te kiezen.

Het taboe maakt het ook lastig om de juiste dingen te gaan doen. Er wordt al zoveel gedaan en toch is de eenzaamheid in onze gemeente toegenomen volgens de GGD-monitor. Je kunt er dus niet zomaar op vertrouwen dat al die inspanningen tot goede resultaten leiden. Soms moet je een sprong in het diepe durven te nemen maar dat past weer niet goed bij de tendens bij gemeenten om subsidie- of contractafspraken te maken op basis van geleverde prestaties, te behalen resultaten, aantoonbare maatschappelijke effecten: denk bijvoorbeeld aan de resultaatgerichte inkoop jeugdhulp en hulp bij het huishouden. En misschien is het nog wel enigzins mogelijk om consensus te krijgen over wat “een schoon huis” is; als het om welbevinden, geluk en zingeving gaat wordt dat al een stuk lastiger.

Op zoeken naar een nieuwe rol voor gemeenten
Toch is er die opdracht om de gemeentelijke budgetten zo efficiënt en effectief mogelijk in te zetten, ook als het om het bestrijden van eenzaamheid gaat. Het gaat immers om belastinggeld en het kan maar één keer worden uitgegeven. Maar hoe verhoudt zich dat tot de constatering dat we niet goed weten hoe we eenzaamheid moeten aanpakken? En tot het uitgangspunt in het sociaal domein dat we professionals tijd en ruimte moeten gunnen om hulp en ondersteuning te bieden? En tot de gedachte dat een sociale samenleving een zaak is van ons allemaal; iets wat we helemaal niet kunnen afdwingen met subsidieprestaties, contracten of troonredes.

Al schrijvende vraag ik me af het niet om andere tegenstellingen gaat. Bijvoorbeeld over experimenteren versus kiezen voor (schijn)zekerheid. Of leren van fouten versus afrekenen op fouten, over het betrekken van mensen in plaats van het bereiken van mensen. Voor gemeenten betekent dit het zoeken naar een nieuwe invulling van oude rollen die niet helemaal meer passen bij de ongrijpbaarheid en complexiteit van maatschappelijke problemen als bijvoorbeeld eenzaamheid.

Helma Kersten is vanuit de gemeente Vlaardingen verbonden aan de Werkplaats.