Wat als je dorp te maken krijgt met grootstedelijke problematiek, maar niet op het lijstje van steden terechtkomt? Extra geld en aandacht van  het Rijk biedt uitkomsten, zo ook in de gemeente Zwijndrecht. Na onderzoek in de Schiedam richt het werkteam Samenlevingsopbouw en mentale gezondheid zich op Zwijndrecht, waar op geheel eigen wijze aan leefbaarheid en veiligheid wordt gewerkt.

Het werken aan sociaal-fysieke opgaven is uitdagend, bij voorkeur gebiedsgericht en met extra geld en aandacht uit Den Haag - als het even kan. Dat laatste is niet voor elke gemeente weggelegd. Neem de landelijke wijkenaanpak, waarbij telkens een bepaald aantal gemeenten op de lijst mag. Steeds een ander aantal: 56 prioriteitswijken in 2003, 140 Winsemiuswijken in 2006, 40 Vogelaarwijken in 2007, 37 pluswijken in 2010 en recentelijk 20 NPLV-gebieden. Middelgrote gemeenten met kwetsbare wijken halen deze lijstjes vaak niet, terwijl zij de Rijksgelden goed kunnen gebruiken.

Naast de welkome Rijksgelden als trigger money is het ook de aandacht dat telt. Onderzoek naar het Rijksprogramma Sleutelprojecten laat dit zien. Naast geld voor binnenstedelijke gebieden en grote treinstations was de Rijksaandacht een doorslaggevende factor. Het maakt uit of een minister je noemt in een beleidsbrief, een Haags departement oog heeft voor jouw lokale opgaven of dat een Haagse delegatie langskomt op werkbezoek.

Trigger money en Haagse aandacht

In de gemeente Zwijndrecht is er urgentie om beide punten te verzilveren. Extra geld en extra aandacht. Waar de Schiedamse wijk Nieuwland, waar we in 2024 onderzoek deden, wel deel uitmaakt van het NPLV, geldt dit niet voor Zwijndrecht. Zwijndrecht is geen stedelijk gebied, ondanks het sterk tot zeer sterk stedelijk karakter van de gemeente. De aard van de problematiek wordt wel als grootstedelijk bestempeld. Als dorp nabij Rotterdam en Dordrecht is de kwetsbaarheid van enkele wijken substantieel, blijkt uit recent onderzoek.

NPLV eigen stijl

Gelukkig wacht gemeente Zwijndrecht niet af en tuigt ze zelf haar eigen leefbaarheids- en veiligheidsprogramma op: Veerkrachtige buurten. Het programma is in doelstellingen en uitgangspunten in lijn met het NPLV - mochten ze er ooit toch onderdeel van uit gaan maken. En het programma loopt, net als het NPLV, tot 2040. Belangrijk, gezien het feit dat gebiedsgericht werken aan sociaal-fysieke opgaven een lange adem vraagt.

Het punt van Rijksaandacht is inmiddels, dankzij bezoeken aan de Tweede Kamer en hartkreten vanuit de wethouders en college, succesvol binnengelobbyd. Het ministerie van BZK sluit zich aan als partner bij het programma Veerkrachtige buurten en Zwijndrecht mag aansluiten bij het leer- en ontwikkelnetwerk van het NPLV. Ook is er enig Rijksgeld toegezegd voor de programmaorganisatie.

Een dorpse stadswijk

De zoektocht naar geld en aandacht uit Den Haag blijft een opvallend proces, maar legitiem als de opgaven substantieel en complex zijn. Ook in een gemeente van ‘slechts’ 45 duizend inwoners. Als we voor het eerst in enkele Zwijndrechtse buurten onze observaties doen, voelen sommige van deze buurten aan als een gemiddelde buitenwijk van een grote stad. Geen dorps gevoel krijgen we ervan. Dit klinkt en is natuurlijk wel erg etic – het perspectief van buitenaf. Juist daarom is inzicht in emic, het binnenperspectief, belangrijk. Dit wordt als werkteam dan ook onze volgende stap. Want uiteindelijk maken mensen de stad, met of zonder middelen. Of zoals het Zwijndrechtse programma het noemt: mensen zorgen voor veerkracht.

Over de auteur:

David ter Avest is vanuit Hogeschool Inholland verbonden aan de werkgroep Samenlevingsopbouw en mentale gezondheid