'Een warme glimlach verspreidt zich over haar eerder in het gesprek nog zo strakke gezicht. Ze kijkt haar gesprekspartner voor het eerst recht aan en vertelt dat ze zich opgelucht voelt en blij is met het advies en perspectief op hulp. Dat ze de nacht voor hun gesprek eigenlijk helemaal niet heeft kunnen slapen. Dat ze had verwacht, wat zo vaak gebeurde, dat ze niet echt alles op tafel zou kunnen leggen. Dat ze ervan uit was gegaan toch niet echt gehoord te worden.'

Van jongs af aan ontwikkelen we onze antenne voor echte aandacht, betrokkenheid en empathie maar ook voor afwijzing, het gevoel niet gezien en gehoord te worden of überhaupt belangrijk te zijn. Al vroeg in ons leven leren we over de reacties van andere mensen en hoe ons gedrag anderen kan beïnvloeden. Als mens zijn wij immers geboren om contact te maken en klaar voor volledig vertrouwen en verbinding. Als baby'tje en jong kind zijn we daarmee totaal in afwachting van en overgeleverd aan zorg en liefdevolle aandacht. Helemaal afhankelijk van onze ouders kijken we met grote open ogen de wereld in. De basis van ons vertrouwen in onszelf, in de mensen dicht om ons heen en in de buitenwereld wordt daar gelegd. Een vertrouwensrelatie draait om het vertrouwen van jou in de ander, de ander in jou, en ook om vertrouwen in jezelf.

Behoefte aan verbinding

Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen met ouders die niet inspelen op hun behoeften, meer moeite hebben om anderen te vertrouwen, met anderen om te gaan en hun emoties te reguleren. Als we een ouder hadden die niet reageerde, zouden we zelf, onbewust, kunnen worstelen met vertrouwen en wantrouwen. En minder responsief, aanvoelend en invoelend gaan reageren dan we denken. Dit heeft effect op onze eigen kinderen, onze relaties, ons werk en in al onze contacten. 

Still face experiment

Een krachtig onderzoek dat onze enorme behoefte aan verbinding laat zien, is het 'still face experiment'. Dit experiment is in ontwikkeld in de jaren zeventig door Dr. Ed Tronick en geeft inzicht in hoe het niet reageren van een wel aanwezige ouder de emotionele ontwikkeling van een baby zeer stressvol kan beïnvloeden. In het goede, gunstigste geval geeft een baby stress signalen en gaan we als ouders in contact, met aandacht, responsiviteit en empathie erop in. In een ongelukkig geval gebeurt er iets wat voor een baby erg is, en te groot om alleen te kunnen verwerken, maar kan deze de stress overwinnen wanneer het contact met de ouder direct weer tot stand kan komen. Kinderen krijgen daardoor de kans de emotie te verwerken en goed te herstellen. In het slechtste en ongunstigste geval geeft een baby echter het signaleren van zijn of haar behoeftes en contact maken helemaal op. Het kind leert als overleving om zich in zichzelf terug te trekken en af te sluiten van de buitenwereld. De stress blijft echter onverwerkt opgeslagen in het systeem. In plaats van vertrouwen komt het gevoel dat contact maken om onze behoeften te kunnen vervullen geen zin heeft. Dat het niets op levert ons uit te spreken en onze echte verlangens te laten zien.

Stress versus hulpvragen

Zo worden we ook als we ouder en volwassen zijn naarmate we meer stress ervaren, en misschien wel meer hulp nodig hebben, eigenlijk juist steeds minder open voor advies en hulp. Gaan we ons impulsiever gedragen, meer emotie-gedreven en meer geleid door directe prikkels reageren. Zijn we minder goed in staat om problemen te analyseren, opties te verkennen, prioriteiten te stellen en (dus) goede, lange termijn, besluiten te nemen. Hierdoor hebben we meer moeite om zaken goed te organiseren en overzicht te houden. We raken steeds minder goed in staat om positieve voornemens om te zetten in actie en vooral de kortetermijnbelangen en behoeftes, gericht op het eigen belang, komen versterkt op de voorgrond. Ook hebben we vaker en meer moeite met het verwerken en onthouden van feitelijke informatie en gaan we meer zwart-wit denken; iemand is voor of tegen je, het voorstel is goed of slecht, het is altijd of nooit.

Vertrouwen ontvangen en vertrouwen (kunnen) geven

Allemaal zaken die het verminderen van stress en het kunnen zien, ervaren en ontvangen van de juiste hulp ongunstig beïnvloeden. Pas als we weer wat vertrouwen kunnen ervaren en de stress daalt, kunnen we weer vertrouwen geven. Binnen een dienstverleningstraject is vertrouwen en het open staan voor advies en hulp daarom blijvend een punt van aandacht. Het is een stressvolle dans tussen vertrouwen en hulp op afstand houden binnen dienstverlening.

Het werkteam Multiproblematiek organiseert daarom op 30 mei een Kenniscafé waarin je zelf kunt ervaren wat vertrouwen ontvangen en geven voor jou betekent. Kom ook!

Sandra Luijdens is werkzaam bij Sociale Dienst Drechtsteden bij het project Schouders Onder Stress (SOS), stress-sensitief werken in het sociaal domein. Project SOS is een integrale samenwerking tussen de afdelingen STAP (Stabiliseren, Activeren, Participeren) en ABS (Afdeling Budgetadvies en Schuldhulpverlening) van de gemeente Dordrecht en de Sociale Wijkteams.